Mae’r olygfa o’r wal yng Nghwm Eigiau yn hollol drawiadol, hyd yn oed ddeugain mlynedd ar ôl i mi ddod ar ei thraws am y tro cyntaf ym mlaen y dyffryn. Beth yw e? Pam y cafodd ei adeiladu yma? A allai mewn gwirionedd fod wedi'i fwriadu fel wal cronfa ddŵr?

Adeiladwyd y wal ¾ milltir o hyd yn 1911 i ehangu Llyn Eigiau, gan ddarparu pŵer a dŵr i’r gwaith alwminiwm cyfagos yn Nolgarrog. Fodd bynnag, o edrych arno heddiw, mae'n amlwg nad oedd y wal erioed ddigon cryf i wrthsefyll cymaint o ddŵr. Ar Dachwedd 2, 1925, ar ôl glaw trwm, dymchwelodd y wal, gan ryddhau miliynau o alwyni o ddŵr ac achosi trychineb yn Nolgarrog, lle boddwyd deg oedolyn a chwech o blant.

Dw i wedi ymweld â Chwm Eigiau droeon. I ddechrau, defnyddiais gamerâu bach, ond ers y 1990au, rwyf wedi defnyddio camera fformat mawr, gan ddechrau gyda ffilm du a gwyn ac yn ddiweddarach newid i liw. Yn ddiweddar, wrth i mi ailedrych ar y delweddau hyn, sylweddolais nad oedd ynddynt raddfa’r wal yn nghyd destun y cwm; drwy ymgorffori awyrluniau bu modd i sefydlu'r wal yn ei chynefin.

Rwyf hefyd wedi casglu cardiau post o adeg y drychineb ac wedi ail-lunio’r lleoliadau oedd yn ymddangos ynddynt. Yn hytrach na chyfosod yr hen a’r newydd, rwyf wedi integreiddio’r cardiau post i’m delweddau cyfredol, gan greu naratif “ddoe a heddiw” o fewn un ffrâm.

Trwy'r delweddau hyn, rwy'n ceisio gwneud synnwyr o'r strwythur anferth, anghydweddol hwn sydd wedi'i leoli'n uchel ym mynyddoedd Eryri. Mae ei raddfa yn dwyllodrus: yn fawreddog yn ei uchder, mae'n rhannu'r dyffryn yn ddau. Mae fy ffocws wedi symud i themâu rhaniad, y twll yn y wal, a'r posibiliadau trosiadol y mae'r twll yn ei gynrychioli.

ALED RHYS HUGHES - 2025

The sight of the wall in Cwm Eigiau is striking, even forty years after I first came across it at the head of the valley. What is it? Why was it built here? Could it really have been intended as a reservoir wall?

This ¾-mile-long wall was constructed in 1911 to expand the lake, providing power and water to the nearby aluminium works in Dolgarrog. However, looking at it today, it’s clear the wall was never strong enough to withstand such large volumes of water. On November 2, 1925, after heavy rainfall, the wall collapsed, releasing millions of gallons of water and causing a major disaster in Dolgarrog, where ten adults and six children drowned.

I’ve visited Cwm Eigiau many times. Initially, I used small cameras, but since the 1990s, I’ve used a large-format camera, starting with black and white film and later switching to color. Recently, as I revisited these images, I realised they lacked a certain perspective. To capture the wall’s presence in the valley, I’ve incorporated aerial photography.

I’ve also collected postcards from the time of the disaster and re-photographed the locations featured in them. Rather than simply juxtaposing the old and new, I’ve integrated the postcards into my current images, creating a “then and now” narrative within a single frame.

Through these images, I try to make sense of this massive, incongruous structure perched high in the mountains of Eryri. Its scale is deceptive: imposing in its height, it divides the valley in two. My focus has shifted to themes of division, the hole in the wall, and the metaphorical possibilities that the hole represents.

ALED RHYS HUGHES - 2025